این مقاله ضمن شناسایی و معرفی باغ های تاریخی روستایی ایران، تلاش می‌نماید ویژگی‌های این باغ‌ها را ارائه و آن‌ها را مورد بحث و بررسی قرار دهد. روش تحقیق در این مقاله عمدتاً مبتنی بر مراجعه به مصادیق بوده است. در کنار این شیوه از منابع مکتوب مرتبط نیز جهت تکمیل اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است. در ابتدای مقاله فهرستی از بیش از شصت باغ تاریخی روستایی (خانی) که از نقاط مختلف ایران شناسایی شده‌اند ارائه و ضمن تعیین موقعیت و قدمت این باغ‌ها، اطلاعات کلی کالبدی شامل مساحت، شیب و طرح و سازماندهی فضایی آن‌ها تبیین می‌گردد. در ادامه هفت نمونه از این مصادیق شامل باغ‌های افضلیان گناباد، سرهنگ آباد زواره، طاباغاباغی خوی، علی آباد بجنورد، نوری کرمان، نشاط نیشابور و صدری تفت به تفصیل بیشتر معرفی و ویژگی‌های معماری آن‌ها مورد توجه
قرار می‌گیرند.

در این بررسی مشخص گردیده است که از یک طرف فراوانی و از طرف دیگر شرایط وضع موجود این باغ‌ها از نظر سلامت و امکان تشخیص جزئیات، آن‌ها را مستعد بررسی‌ها و مطالعات جدی‌تر می‌نماید. بررسی این باغ‌ها نشان داد که طرح آن‌ها از نقطه نظر الگو و سازماندهی فضایی واجد تنوع فراوان است، در این میان هم الگوهای مشابه باغ‌های تاریخی شهری و مشهور ایران مشاهده گردید و هم الگوهای بعید و کمتر شناخته شده در میان آن‌ها یافت شد. مجموعه این یافته‌ها اهمیت پژوهش در حوزه باغ‌های روستایی را هم به جهت شناخت بهتر و بیشتر از انواع مصادیق باغ‌ها که کمتر شناخته شده هستند و هم به‌دلیل امکان شناخت بهتر و بیشتر از مصادیق مشابه باغ‌های مشهور ایرانی که امروزه در دسترس نیستند، دو چندان می‌کند. شرایط موقعیت مکانی این باغ‌ها نیز در کنار روستاها یا زیستگاه‌های مناطق مختلف حاوی پیام‌های آموزنده‌ای از قبیل دوام و بقا و زندگی مستمر آن‌ها است. در انتها نگارنده ضمن طرح سؤالاتی جهت تحقیقات آینده اهمیت مطالعه و تحقیق در خصوص این مصادیق معماری ایرانی را بیش از پیش مورد تأکید قرار می‌دهد.