هدف: منطقه کلان‌شهری تهران به‌عنوان یکی از مناطق با ریسک بالای مخاطره زلزله شناخته می‌شود. انباشت و فشردگی کالبدی و همچنین تراکم بالای جمعیت در این منطقه باعث افزایش نگرانی‌ها در مورد خسارات و آسیب‌های ناشی از زلزله احتمالی در این منطقه شده است. تاکنون ابعاد مختلف موضوع آسیب‌پذیری در برابر مخاطره زلزله در سطح محلات و مناطق شهری واقع در منطقه کلان‌شهری تهران موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی این منطقه چندان موردتوجه قرار نگرفته است. به دلیل وجود این خلأ علمی و اجرایی، هدف پژوهش حاضر تحلیل الگوی فضایی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی واقع در منطقه کلان‌شهری تهران است.

روش پژوهش: این پژوهش در چهارچوب روش‌شناسی کمی انجام شده و جزء تحقیقات کاربردی به‌حساب می‌آید. جامعه آماری تحقیق شامل 1082 سکونتگاه‌ روستایی دارای سکنه در دو استان تهران و البرز است. از بین آن‌ها، تعداد 914 روستا که دارای داده‌های آماری قابل‌دسترس بوده‌اند موردمطالعه قرار گرفته‌اند. گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و عمدتاً با استفاده از آمارنامه‌های مرکز آمار ایران انجام شده است. جهت تحلیل داده‌ها از سیستم استنباط فازی، روش درون‌یابی کریجینگ و تحلیل لکه‌های داغ استفاده شده است.

یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان می‌دهد، تمام سکونتگاه‌های روستایی واقع در منطقه کلان‌شهری تهران دارای پتانسیل بالای آسیب‌پذیری در برابر مخاطره زلزله هستند. همچنین، الگوی فضایی آن نشان‌دهنده سطح بالای آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های واقع در محدوده‌های پیرامونی نسبت به محدوده‌های مرکزی منطقه کلان‌شهری تهران است.

نتیجه‌گیری: تفاوت بین پهنه‌های مختلف در محدوده منطقه کلان‌شهری تهران به لحاظ پتانسیل آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطره زلزله تحت تأثیر پویایی‌های فضایی هم به لحاظ فرایندهای طبیعی و هم به لحاظ ساختارهای اجتماعی-اقتصادی و تعاملات بین این دو است. به‌طوری‌که سکونتگاه‌های روستایی واقع در مرکز به لحاظ برخورداری و میزان دسترسی به زیرساخت‌های موردنیاز دارای شرایط مساعدتری هستند و سکونتگاه‌های دور از مرکز دارای دسترسی و برخورداری کمتری هستند.