دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، A.molaei@tabriziau.ac.ir
چکیده: (1886 مشاهده)
استفاده از فضاهای زیرزمینی یکی از مهمترین روشهای زندگی و سکونت در طول تاریخ بودهاست. تجلی این مهم در دورههای گذشته، یکی از گونههای مهم فضایی در مقیاس بنا و سکونتگاه در مناطق مختلفی از جهان محسوب میشود. مطالعه چیستی، چرایی، ضرورتها و چگونگی استفاده از این نوع فضاها و ویژگیهای آن در نقاط مختلف جهان مسئله اصلی این تحقیق است. هدف این نوشتار، مطالعه علل، ضرورتها، چگونگی استفاده از فضاها و سکونتگاههای زیرزمینی و انواع آن در ایران و جهان است. مقاله حاضر که با روش تحقیق تحلیلی و قیاسی و مطالعه نمونههای موردی انجام شدهاست، نشان میدهد که این نوع فضاهااز دورههای گذشته تاکنون با علل و ضرورتهای گوناگونِ اقلیمی، دفاعی و امنیتی، اعتقادی، ویژگیهای محیطی و توپوگرافی، اقتصادی در قالب فرمهای متنوع مورداستفاده قرار گرفتهاند. فضاهای زیرزمینی از مزایای ایمنی و امنیت، ثبات دمایی و تغییرات دمایی اندک برخوردار است و محیطی مساعد برای زیست انسان و نیازهای حیاتی وی از قبیل ذخیره و نگهداری احشام و مواد غذایی فراهم مینماید. اغلب سکونتگاههای زیرزمینی در دو گونه اصلی سکونتگاههای زیرزمینی در مناطق مسطح و بدون شیب و سکونتگاههای کوهپایهای و صخرهای در زمینهای شیبدار قرار میگیرند. این نوع سکونتگاهها در چین و مناطق شمال آفریقا، بهویژه تونس با ضرورتهای اقلیمی، امنیتی و محدودیتهای محیطی ایجاد شدهاند. در ایران سکونتگاههای گونه اول در مناطق کویری مانند نوشآباد و سکونتگاههای گونه دوم در مناطق کوهستانی شمال غرب ایران مانند روستای کندوان، از نمونههای بارز بهشمار میروند. بهطورکلی ضرورتهای امنیتی، اقلیمی و طبیعی از علل اصلی پیدایش و کارکرد این فضاها بودهاست. حفاری زمین، تپهها و کوهها و پناه بردن به زیرزمین، علاوه بر حفاظت انسان و داراییهایش، فضاهایی ماندگار در طول تاریخ بهوجود آوردهاست. این فضاها بهدلیل منظر درونی و بیرونی منحصربهفرد، از جذابیت و خاطرهانگیزی بالایی بهویژه برای گردشگران و غیرساکنان برخوردارند. توجه به ویژگیهای مثبت این فضاها بهویژه در روستاها میتواند در حفظ هویت بومی آنها نقش مؤثری ایفا نماید.
Molaei A. Redefinition of Necessities, Applications and Typologies of Underground Spaces in Approaching Iranian Experiences. JHRE 2021; 40 (173) :135-148 URL: http://jhre.ir/article-1-232-fa.html
مولائی اصغر. بازشناسی ضرورتها، کارکردها و انواع فضاهای زیرزمینی سنتی با تأکید بر تجارب ایرانی. مسکن و محیط روستا. 1400; 40 (173) :135-148