گروه مرمت و باستان‌سنجی، دانشکده حفاظت آثار فرهنگی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، m.razani@tabriziau.ac.ir
چکیده: (554 مشاهده)
هدف: معماری دستکند دامنه سهند درﺑﺮدارﻧﺪۀ تعداد زیادی سازه‌های صخرهکند اﺳﺖ که تا کنون تعدادی محدودی از آن‌ها مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفتهاند. بیشترین مطالعهای که در این خصوص صورت گرفته است به طور کلی در مورد سازهها یا با جزئیات بیشتر در مورد معماری صخرهکند موجود در کندوان است که از جنبههای مختلفی بر روی آن تحقیق صورت گرفته است. سازه‌های معماری صخرهای در ﮐﻨﺎر آثاری همانند مساجد، حمام‌ها و مجموعه‌های دیﮕﺮ، بخش‌های ﻣﻬﻤﯽ از ﭘﯿﮑﺮۀ معماری دستکند را ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌دهند. از این رو ﺷﻨﺎﺧﺖ دقیق‌تر معماری صخرهای هر کدام از آن‌ها از جمله اﻟﮕﻮ، ﻧﺤﻮۀ شکل‌گیری، ساختار و ﺟﺎیﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ به لحاظ سازهای، اجتماعی و طبیعی از آن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ، اﻫﻤﯿﺖ بسزایی دارد. هدف و تمرکز اصلی این پژوهشْ بررسی و گونه‌شناسی مسجد صخرهای عنصرود واقع در روستایی در دامنه کوه‌های آتش‌فشانی سهند است که از دورههای پیش باقی مانده و همواره در حال استفاده و دارای کاربرد است. سوالات پیگیری‌شده آن شامل چیستنی ویژگی‌های معماری دستکند مسجد عنصرود و چگونگی الگوهای آسیب و عوامل تخریبی که موجودیت بنا را با مخاطره روبه‌رو کرده است. روش پژوهش: طریقۀ رسیدن به این پرسش‌ها و در نهایت حصول هدف مطالعه، به شیوۀ مطالعات میدانی و مرور منابع موجود بوده و طی ایﻦ پژوهش که به ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻧﺤﻮۀ کنار هم ﻗﺮارﮔﯿﺮی اﺟﺰا و ﻓﻀﺎﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺴﺟﺪ متمرکز است، به روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽـﺗﺎریﺨﯽ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ پیمایش‌های ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و تلاش ﺷﺪه ﺗﺎ ﻃﺮح و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺴﺟﺪ مطالعه شود. یافته‌ها: ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت صورت‌گرفته ﻧﺸﺎن می‌دهند که نوع معماری مسجد همانند سازه‌های صخرهای از نوع دستکند و در دو فضای مجزای زنانه و مردانه بوده و بخش زنانه در قسمت پیشین و ارتفاع بالاتری از بخش مردانه قرار دارد. نتیجه‌گیری: همچنین مداخلات صورت‌گرفته در مسجد اعم از خدشه‌واردکردن به اصالت بنا با استفاده از ملاط‌ها و مصالح غیرمرمتی و همچنین کندوکاو برای بزرگ‌ترکردن فضا و در نتیجه کاهش ضخامت دیواره‌هاست که در کنار عوامل محیطی می‌تواند از پرمخاطره‌ترین عوامل باشد.
رازانی مهدی، امیری‌باغبادرانی علیرضا، نعمانی خیاوی لیلی. پژوهشی در معماری دستکند مسجد جامع روستای عنصرود، اسکو، آذربایجان شرقی، ایران مسکن و محیط روستا 1403; 43 (186) :72-57 https://doi.org/10.22034/43.186.5
