هدف: جنگل‌ها، ریه‌های زمین، نقشی بی‌بدیل در حیات کره خاکی ایفا می‌کنند و حفاظت از آن‌ها، موضوعی حیاتی است که در نشست گلاسکو در سال 2021 موردبحث و بررسی قرار گرفت. در این میان، پراکندگی سکونتگاه‌های روستایی در دل جنگل‌ها، تعادلی ظریف بین نیازهای انسانی و حفظ این اکوسیستم‌های ارزشمند ایجاد می‌کند. منطقه هورامان به دلیل دارا بودن جنگل‌های ارزشمند، در چهل و چهارمین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو در سال 2020 به فهرست آثار ملی افزوده شد اما جنگل‌های آن مدام در حال نابودی هستند. بنابراین باتوجه‌به اهمیت منطقه، پژوهش حاضر با هدف ارائه یک الگوی کارآمد برای پراکنش 267 سکونتگاه روستایی واقع در جنگل‌های هورامان انجام شده است.

روش‌پژوهش: این پژوهش به بررسی شاخص‌های مؤثر بر پراکندگی با استفاده از مرور مبانی نظری در چهار معیار مرفولوژی زمین، دسترسی، اقلیم و تولیدات استخراج‌شده می‌پردازد و برای مدل‌سازی و تحلیل از مدل AHP و نرم‌افزار GIS استفاده کرده است.

یافته‌ها: بعد از تشکیل ساختار سلسله مراتبی و دسته‌بندی شاخص‌ها، در میان شاخص‌ها و معیارهای تعیین‌شده، شاخص‌های بخش تولیدات، نقشی کلیدی در ارزیابی وضعیت پراکنش سکونتگاه‌های روستایی واقع در جنگل ایفا می‌کنند. این شاخص‌ها که به دو دسته تولیدات بخش حیوانی و کشاورزی تقسیم می‌شوند، اطلاعات جامعی را در خصوص میزان تولید، تنوع محصولات، بهره‌وری و وابستگی به منابع طبیعی ارائه می‌دهند؛ از سوی دیگر، معیار دسترسی به‌عنوان عاملی اساسی در پراکنش مؤثرند که شامل شاخص‌های فاصله تا رودخانه، سایر روستاها و شهر و ... است. بعد از بررسی و سنجش وضع موجود و تهیه نقشه وزنی، مکان‌یابی سکونتگاه‌ها انجام گرفت و الگوی نهایی با در نظر گرفتن چهار سیاست اصلی ارائه شد که شامل: ممنوعیت سکونت در روستاهای با ریسک بالا برای جنگل، جابه‌جایی سکونتگاه‌های آسیب‌زننده به جنگل به مکان‌های مناسب‌تر، ادغام چندین سکونتگاه کوچک برای تمرکز خدمات و کاهش تخریب جنگل و تثبیت سکونتگاه‌های موجود در وضع فعلی با رعایت شروطی مانند عدم توسعه در جهت منتهی به جنگل، ویلاسازی و حفظ تعادل با محیط‌زیست.

نتیجه‌گیری: این الگو با هدف بهبود ماهیت سکونتگاه‌های روستایی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنین، ضمن حفاظت از جنگل‌ها در برابر تخریب، جنگل‌زدایی و سایر مخاطرات، به دنبال توسعه پایدار منطقه هورامان است.